ในที่นี้เราจะพูดถึงเฉพาะการบาดเจ็บของเนื้อเยื่ออ่อน เช่นกล้ามเนื้อ เอ็น พังผืดเท่านั้น ไม่รวมถึงการบาดเจ็บที่รุนแรงจนกระดูกหัก

เมื่อบาดเจ็บแล้วทำอย่างไรดี ?

ควรเริ่มการรักษาทันทีหลังจากที่ได้รับบาดเจ็บ และควรได้รับการฟื้นฟูสภาพอย่างต่อเนื่องจนหายดี แล้วจึงกลับไปเล่นกีฬาเหมือนเดิม เนื้อหาที่ท่านกำลังจะอ่านต่อไปนี้จะช่วยให้ท่านปฏิบัติตัวได้อย่างถูกต้อง แต่ถ้าท่านไม่แน่ใจหรือในกรณีที่เป็นมากก็ควรปรึกษาแพทย์

จะลดอาการปวดและบวมได้อย่างไร ?

ความเจ็บปวดจะเกิดทันทีหลังจากได้รับบาดเจ็บและมักมีอาการบวมตามมา

1. สิ่งแรกที่จะต้องทำหลังจากนั้นก็คือ พยายามหลีกเลี่ยงการเคลื่อนไหวบริเวณที่บาดเจ็บให้มากที่สุด เช่นการใช้ไม้ดามที่ข้อเข่า

2. ต่อจากนั้นให้ประคบด้วยความเย็น เช่นใช้ผ้าหุ้มก้อนน้ำแข็ง ออกแรงกดเล็กน้อยบริเวณที่บาดเจ็บ ความเย็นจะทำให้เส้นเลือดหดตัว

ช่วยให้เลือดหยุดเร็วไม่ออกมากภายในเนื้อเยื่อ จะช่วยไม่ให้การบาดเจ็บเป็นมาก ผ่อนหนักให้เป็นเบาลด หรือป้องกันอาการอักเสบ และบวม ได้เป็นอย่างดี ดังนั้น

เมื่อเกิดการบาดเจ็บใหม่ๆในระยะ 24-48 ชั่วโมงแรก ให้ใช้ความเย็น ไม่ใช่ความร้อน

ขอให้จำตรงนี้ให้ดีๆ เพราะเท่าที่พบมีคนที่ไม่ทราบหรือเข้าใจผิดเป็นจำนวนมากที่นิยมใช้ความร้อน เช่นทาด้วยยาหม่องหรือครีมนวดที่ทาแล้วร้อน ทำให้เส้นเลือดขยายตัว เป็นสาเหตุให้เลือดที่ออกหยุดยาก เกิดอาการบวมมากขึ้นได้

3. อีกอย่างที่จะช่วยลดอาการบวมได้ก็คือการยกส่วนที่บาดเจ็บให้สูง เพื่อช่วยให้เลือดไหลเวียนดี ไม่คั่งอยู่บริเวณที่บาดเจ็บ เช่นในกรณีข้อเท้าแพลง เวลานั่งควรยกเท้าพาดเก้าอี้ ไม่ควรนั่งห้อยเท้านานๆ เวลานอนก็หาม้วนผ้ามาหนุนเท้าให้สูงขึ้นจะดีมาก

4. ถ้าปวดมากก็อย่าลืมกินยาแก้ปวด ยาพาราเซตตามอล เป็นยาที่ได้ผลดีและค่อนข้างปลอดภัย สามารถหาซื้อมากินเองได้ (ไม่ควรใช้ในผู้ป่วยโรคตับ) ส่วนยาต้านอาการอักเสบอาจเกิดผลข้างเคียงได้ โดยเฉพาะในผู้ป่วยโรคกระเพาะ จึงควรใช้ตามคำแนะนำของแพทย์

วิธีช่วยลดการอักเสบ

เมื่อพ้นระยะ 24-72 ชั่วโมง (ขึ้นอยู่กับความรุนแรงของการบาดเจ็บ) การใช้เครื่องช่วยพยุงก็จะช่วยปกป้องส่วนที่บาดเจ็บได้ เช่นการใช้ไม้ค้ำยันหรือไม้เท้าในกรณีบาดเจ็บที่ขา การใส่ผ้ายืดรัดที่ข้อศอก หรือการใส่ปลอกคอ เป็นต้น ในระยะนี้ควรจะใช้ความร้อนช่วยด้วย เราใช้ความร้อนได้จากหลายรูปแบบ

1. เครื่องมือทางกายภาพ เช่น กระเป๋าไฟฟ้า ถุงร้อน อัลตร้าซาว

2. การใช้ยาเฉพาะที่ ในท้องตลาดมีหลายรูปแบบ เช่นครีม โลชั่น น้ำมัน บางชนิดก็ทำออกมาในรูปแบบของสเปรย์ เพื่อความสะดวกในการใช้ มีข้อควรระวังก็คือการแพ้ยาและต้องระวังการใช้ยาในบริเวณผิวหนังที่อ่อนบางเพราะอาจร้อนเกิน เกิดอันตรายต่อผิวหนังได้ ดังนั้นจึงควรเลือกยาที่ใช้ได้ง่ายและมีผลข้างเคียงน้อย

จะเริ่มออกกำลังได้เมื่อไร ?

ความจริงแล้วเราเริ่มออกกำลังได้ตั้งแต่ระยะแรก แต่จะไม่มีการเคลื่อนไหวของส่วนที่บาดเจ็บ จะยกตัวอย่างใน กรณีของการบาดเจ็บที่ข้อศอก เราสามารถออกกำลังของแขนข้างนั้นได้โดยการกำมือ บีบ เกร็งกล้ามเนื้อเบาๆ อย่าให้ถึงกับเจ็บ ทำได้บ่อยๆ

เมื่อพ้นระยะของการอักเสบ เราต้องป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อน เช่นการลีบอ่อนแรงของกล้ามเนื้อ หรือการยึดติดของข้อ ดังนั้นต้องออกกำลังและเคลื่อนไหวบริเวณข้อที่บาดเจ็บให้มากขึ้น

ข้อควรระวัง คือต้องทำในขนาดที่พอเหมาะไม่มากเกินไปจนเกิดการบาดเจ็บซ้ำอีก ต้องทำช้าๆ และเริ่มจากเบาๆ ก่อน ให้ใช้ความรู้สึกเจ็บเป็นตัวกำหนด ถ้ารู้สึกเจ็บมากก็แสดงว่าทำมากหรือรุนแรงเกินไป

ฟื้นฟูสภาพร่างกายให้แข็งแรง

ร่างกายจะพร้อมมากขึ้นในช่วง 3-6 สัปดาห์หลังจากได้รับบาดเจ็บ เราจะพยายามฟื้นฟูร่างกายให้คืนสู่สภาพปกติ แต่ต้องจำไว้ว่าต้องค่อยเป็นค่อยไป อย่าใจร้อน

1. เริ่มออกกำลังเพื่อเพิ่มความแข็งแรง เช่นการยกน้ำหนักเท่าที่เราสามารถยกได้ และค่อยๆ เพิ่มน้ำหนักให้มากขึ้น

2. ออกกำลังเพื่อเพิ่มความทนทานควบคู่ไปด้วยซึ่งทำได้โดยการใช้น้ำหนักต้านที่เบาๆ (หนักประมาณ 20-40% ของน้ำหนักที่สามารถยกได้) แต่ต้องยกติดต่อกันหลายๆครั้ง

3. ต้องเพิ่มความทนทานให้ระบบหัวใจ หลอดเลือด และปอดด้วย ทำได้โดยการออกกำลังแบบแอโรบิก ต่อเนื่องกันประมาณ 30 นาที

*การออกกำลังกายแบบนี้ควรทำต่อเนื่องมาตั้งแต่แรกไม่ควรหยุดถ้าไม่มีผลเสียต่อส่วนที่บาดเจ็บ เช่น เคยออกกำลังแบบแอโรบิค ด้วยการวิ่งอยู่เป็นประจำแล้วเกิดข้อมือซ้นจากการเล่นบาสเกตบอล ก็ยังคงสามารถวิ่งออกกำลังได้ตามปกติ เมื่อสภาพร่างกายพร้อมมากขึ้นให้เริ่มฝึกตามประเภทของกีฬาที่เล่น เพื่อเพิ่มความคล่องตัวและ ความเร็ว อย่าลืมว่าเป็นแค่การฝึก ระวังอย่าให้รุนแรงหรือมากเกินไป

กลับไปแข่งขันได้หรือยัง ?

ปัญหาที่พบบ่อยๆ ก็คือการบาดเจ็บที่เกิดซ้ำขึ้นอีก เนื่องจากใจร้อนกลับไปเล่นกีฬาในสภาพที่ร่างกายยังไม่พร้อม ก่อนที่จะกลับไปเล่นกีฬาได้เต็มที่โดยเฉพาะในระดับการแข่งขัน จะต้องมีการทดสอบและแน่ใจว่าร่างกายมีความสมบูรณ์ พร้อมมากกว่า 95% ขึ้นไป.

บทความ โดย น.พ. อรรถฤทธิ์ ศฤงคไพบูลย์   ศูนย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู สภากาชาดไทย ..จาก www.ThaiClinic.com